‘Een goed begin is het halve werk’

Nieuwe taak

‘We begonnen op 1 januari 2023 aan onze nieuwe taak terwijl we nog volop bezig waren als aanbieder van de Centrale Eindtoets. Dat was een behoorlijke uitdaging, rijden op twee sporen. Op het ene spoor een toets aanbieden als één van de toetsaanbieders, op het andere spoor met de toetsaanbieders en onafhankelijke deskundigen de nieuwe rol voorbereiden als kwaliteitsbewaker en normeerder van doorstroomtoetsen. 

Voordeel, althans zo zag ik het, was dat het eindtoetsenstelsel had laten zien wat er beter moest in het doorstroomtoetsenstelsel. Dat zat hem vooral in eenduidigheid: één normering en één beoordelingskader voor alle toetsen. Verschillende, toch vergelijkbare toetsen die recht doen aan de toetsprestatie van de leerling.

Vanuit die opdracht zijn we gaan ontwerpen. Kwaliteitscriteria opstellen, procedures vormgeven. Alles transparant en reproduceerbaar, ondersteund door onafhankelijke deskundigen en in afstemming met de toetsaanbieders. Alles volgens de regels van de kunst. Helder maken wat stichting Cito doet als adviseur, per beoordeling onafhankelijk advies inwinnen van inhoudelijk deskundigen om te zorgen dat het college toetsen kan erkennen op solide gronden. De belangen zijn duidelijk. Op basis van deze toetsen krijgt een groot aantal leerlingen een toetsadvies, naar welk schooltype ze kunnen gaan. Een objectief tweede gegeven naast het schooladvies. Dat neem je heel serieus en zo zaten we erin.’

Wennen aan veranderingen

‘Vernieuwing brengt verandering en een mate van onvoorspelbaarheid, dat is spannend. Ons werk blijft mensenwerk. Het is nadenken, wegen, afstemmen en vormgeven. Elke keer als een leerling een toets afneemt, is het ook een toets voor de toetsenmaker zelf, het mes snijdt aan twee kanten. Het was wennen, zowel voor ons als voor de toetsaanbieders. De Inspectie van het Onderwijs besloot terecht dat de afname in 2024 een nulmeting zou worden. Een nieuw stelsel vraagt ook om herijking van het toezicht. En er zijn altijd andere zaken om rekening mee te houden. Hoewel niet zozeer voor het CvTE, bleek de combinatie van een vroeger afnamemoment en carnaval bijvoorbeeld ook een aandachtspunt.’

Voorbeeldige normering

‘Het blijft bijzonder om met verschillende toetsen maximaal vergelijkbare resultaten op te leveren. Helemaal als de toetsen ook nog eens recht moeten doen aan de prestatie van de individuele leerlingen. Het is een forse opgave om dat vorm te geven. Samen met de toetsaanbieders hebben we alles in het werk gesteld om dat voor elkaar te krijgen. We zaten na de afname dus ook met spanning uit te kijken naar de resultaten. De normering verliep voorbeeldig, volgens het boekje. Het beeld dat naar voren kwam was in lijn met wat we verwachtten op basis van simulaties met toetsresultaten uit voorgaande jaren. Daar waren we echt blij mee. Opgelucht. Wat ik al zei: mensenwerk….’

Reacties en kritieken

‘Natuurlijk leidde de eerste toetsafname tot reacties. De normering was anders, dus de toetsadviezen vielen soms anders uit dan scholen gewend waren. Wat ook een rol speelde was dat er een nieuwe beleidsmaatregel was ingegaan die scholen verplichtte om het schooladvies ‘naar boven’ bij te stellen wanneer het toetsadvies ‘hoger’ uitviel. De effecten daarvan, onder meer op het praktijkonderwijs, liepen dwars door de reacties op het doorstroomtoetsenstelsel heen, terwijl ze welbeschouwd met die toetsen niets te maken hadden. Een soort gestapeld effect.

Hoe we dat hebben ervaren? Laat ik zeggen: dat was wel even slikken. Het gaat hier toch om je werk waar je je voor hebt ingezet. Je ziet de gevolgen van diverse veranderingen waarvan je wéét dat mensen die onder die ene noemer van ‘doorstroomtoets’ samenvatten. Dan kun je zaken wel willen uitleggen, maar ja. Opeens gaat het hard en komen er drastische voorstellen voorbij. Het roer moet om. Je denkt: dit stelsel heeft nog maar één afname meegemaakt. Laten we de rust bewaren en koers houden. Eerst goed kijken en een aantal afnames beoordelen. Dan weet je toch echt beter wat er te verbeteren valt.’

Woo-verzoeken

‘Ook kregen we een aantal verzoeken op basis van de Wet open overheid (Woo). Dat was een enorme hoop extra werk omdat het zo’n beetje alles betrof wat wij hadden vastliggen op het onderwerp doorstroomtoetsen. Dat vroeg soms wel het uiterste van de collega’s, zeker omdat dit het meest speelde in de zomerperiode, tijdens vakanties. Maar het is uiteindelijk gelukt en daar ben ik trots op. Het heeft er bovendien toe geleid dat we na deze eerste afname scherp in beeld hebben gekregen welke informatie we in het vervolg direct openbaar kunnen maken en op welke manier. Zoiets bereidt je voor op de volgende ronde.’

We voeren onze opdracht uit, dit is de bedoeling

‘Of het zinniger is om naar één doorstroomtoets te gaan? Dat is een politiek besluit. Net zoals een stelsel met meer eindtoetsen destijds een politieke wens was, vanuit de gedachte: geef scholen de ruimte om een toets te kiezen die het beste aansluit bij hun onderwijs en hun leerlingen.

Vanuit die gedachte zou één doorstroomtoets minder recht doen aan dat onderwijs en die leerlingen. Kort door de bocht doe je dan minder recht aan verschillen tussen leerlingen. Ik hoor: er zijn verschillen tussen toetsen en dus willen we naar één toets, dan heb je dat niet. Maar die verschillen waren nu juist de bedoeling. Dat was de wens van de Tweede Kamer: verschillende toetsen. En uiteraard moeten die toetsen óók recht doen aan de toetsprestatie van de leerling. Precies de opdracht aan het CvTE en de reden waarom we werken zoals we werken, met één normering voor alle toetsen.

Wij hebben, met de toetsaanbieders, in 2024 een eerste keer uitvoering gegeven aan het stelsel waar de politiek om vroeg. Op basis van grondige analyse van die eerste afname van doorstroomtoetsen constateren wij dat we recht hebben gedaan aan de prestatie die een leerling laat zien op de toets. Wij hebben onafhankelijke onderzoekers gevraagd die eerste afname tegen het licht te houden. Ongetwijfeld levert dat inzichten op die we een plaats kunnen geven in toekomstige afnames.

De mensen die deze voor ons nog steeds vrij nieuwe taak uitvoeren, doen dat met hart en ziel. Voor die leerling, voor een goed toetsadvies dat recht doet aan de toetsprestatie. Dat is niet abstract, dat komt soms héél dichtbij. Collega’s hebben zelf kinderen die vroeger of later een doorstroomtoets maken. Mijn dochter is dit schooljaar aan de beurt. Voor al die kinderen zetten we ons in. Dat is onze opdracht. Werken voor en met mensen. Puur mensenwerk dus.’

Een goed begin…

‘Al met al was 2024 een uitdagend en succesvol jaar. We hebben een solide basis gelegd met een goede opstap naar de tweede afname. Terugkijkend zeg ik daarom: ‘Een goed begin is het halve werk.’

Publicatiedatum: 4 februari 2025