De doorstroomtoets als kind van de rekening?

De eerste motie was die van D’66 kamerlid Rooderkerk om een verkenning te doen naar één doorstroomtoets. Ontraden door de staatssecretaris en, vanuit het “veld”, gesteund door een gelegenheidscoalitie van PO-Raad, Aob, CNV Onderwijs en AVS. Na één jaar doorstroomtoetsen gaan we een verkenning doen om dat systeem te wijzigen….. Een wetgevingstraject dat zijn beslag kreeg in 2022. Het kan verkeren. De PO-Raad sprak bij de internetconsultatie nog haar waardering uit voor de keuzevrijheid en zij vertrouwde het NOS-nieuws op 9 februari 2022 nog toe naar aanleiding van de wet: “Wij spraken ons veelvuldig uit als voorstander van groot onderhoud om te komen tot een kansrijk onderwijsstelsel”. Zij voeren het tempo van de Kamer nu nog wat op. Een tempo dat toenmalig staatssecretaris Dekker bij de discussie over de Citotoets op 6 februari 2014 op nu.nl deed verzuchten “Het is funest voor het onderwijs als de Tweede Kamer elke drie, vier jaar op zulke fundamentele wijze de koers wil bijstellen”. De Kamer en PO-Raad hebben hem inmiddels ingehaald. Zoals ik zei; het kan verkeren.

De tweede motie was van SGP kamerlid Stoffer en CU kamerlid Ceder en riep op om de doorstroomtoets door te ontwikkelen tot een instrument dat weer primair ten dienste staat aan de ontwikkeling van de leerling en de ondersteuning van de leerkracht. Ook deze kreeg brede steun (ook van de PO-Raad). Of je het daar nu eens of oneens mee bent, het raakt wel een wezenlijkere discussie, namelijk hoe we de doorstroomtoets gebruiken. 

Na werkzaam te zijn geweest in het primair-en voortgezet onderwijs, heb ik de laatste tien jaar in het mbo gewerkt (2013-2023) en de discussie over Citotoets, eindtoets, doorstroomtoets niet meer zo gevolgd. Wel herinner ik me nog in de jaren 2013-2014 de felle oppositie tegen de Citotoets als enige, sterk selectiegerichte toets. Ook overigens door mijzelf als lid van de PO-Raad. Wat nazoekwerk leverde me op dat in 2015 er ook ruimte is gegeven aan andere aanbieders. En die kwamen er. Als CvTE zijn we altijd aanbieder gebleven van de Centrale Eindtoets. Die hebben we in juni 2023, bij de start van de doorstroomtoetsen, feestelijk ten grave gedragen. Hopelijk niet al te diep gezien de eerste motie. Het kan immers verkeren.

Bij de toelating van de zes doorstroomtoetsen tot de markt en de kwaliteitsbewaking en normering hebben we als CvTE in mijn ogen erg goed werk geleverd. We hebben dat geëvalueerd en zijn daar transparant in via onze terugblik op het eerste jaar. Die bevat informatie over vragen die ook wij nog hebben na het eerste jaar, maar ontkracht ook wel veel snelle framing over grote verschillen en gebrekkige vergelijkbaarheid in de eerste dagen na de eerste ronde doorstroomtoetsen.

Wat mij betreft zouden we er zeker nog een aantal jaren mee door moeten gaan en de effecten goed volgen. Dat zeg ik niet cynisch of rancuneus. Als CvTE zijn we een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) dat een aantal opgedragen taken uitvoert. Of dat nu een politieke keuze voor één of meer toetsen is. Ik zeg het wel omdat het volgens mij om heel andere zaken gaat dan de doorstroomtoetsen zelf. Duikend in de historie kwam ik de bedenker van de Cito-toets en grondlegger van Cito weer tegen (De Groot) die zijn teleurstelling uitsprak dat die toets steeds meer als scherp selectie-instrument werd gebruikt. Een discussie van alle tijden.

Ik heb het idee dat het huidige systeem van de doorstroomtoetsen het kind van de rekening is omdat een aantal fundamentelere discussies niet of niet diepgaand gevoerd worden. In de eerste plaats de discussie over ons huidige onderwijssysteem met een vrij bepalende selectie op twaalfjarige leeftijd. In de tweede plaats in hoeverre je een goede balans kunt vinden tussen het advies van leerkracht/school en optimale kansengelijkheid. In de derde plaats de discussie dat individuele toetsen toch geen meetlat kunnen zijn voor een school als geheel. Het gaat om de individuele leerling. En daar zou je nog thema’s als de rol van ouders en de visie op toetsen van een school aan kunnen toevoegen.

Dat zijn vragen waar we als CvTE niet over gaan. Het lijkt me echter wel een betere tijdsbesteding dan via Citotoets, Centrale Eindtoets en doorstroomtoets nu twee jaar discussie te gaan voeren over welke nieuwe naam die ene toets nu moet krijgen als ware het oude wijn in nieuwe zakken.    

Het is in ieder geval mijn wens voor het nieuwe jaar om die discussies wel te voeren en natuurlijk bij het tweede jaar van de doorstroomtoetsen weer te leren hoe het beter kan.